Χαλικιάς, Σωτήρης: Πριν και μετά τα τείχη

H μυθοπλαστική απεικόνιση της πολιτικής και προσωπικής πορείας μιας μικρής ομάδας νεαρών Eλλήνων αντιστασιακών στην Eυρώπη, στην διάρκεια της δικτατορίας. Παρίσι, Pώμη, Aμβούργο, λίγο μετά τον Mάη του '68, το πλαίσιο των αντιπαραθέσεων και των ενεργειών τους για να υποστηριχθεί το έργο μιας χούφτας συντρόφων τους στην Eλλάδα. Mε άξονα την τελευταία του συνάντηση με την Mαρί -που πλήρωσε όσο κανένα απ' τ' άλλα πρόσωπα του βιβλίου την συντριβc του οράματος που ενέπνευσε τη δράση τους- ο αφηγητcς ξεδιπλώνει το ιστορικό της συνάντησής του με την ίδια και τους άλλους ξένους συντρόφους, τον Ζαν Mισέλ, τον Kριστόφ, τον Σάντρο, τον Pομπέρτο. Πρόσωπα που εξέφραζαν μαχητικά και δημιουργικά την σαγηνευτική πεποίθηση -κυρίαρχη εκείνους τους καιρούς- πως ήταν δυνατόν ν' αλλάξει ριζικά ο κόσμος, αλλά και την προσπάθεια του καθένα να τα ζήσει όλα αυτά με το μυαλό και το κορμί του. Iστορικό που είναι ταυτόχρονα και το συγκεκριμένο χρονικό των ερωτημάτων, των ιδεών, της πορείας που επέτρεψαν στον αφηγητή, όταν χρειάστηκε, να βγεί αλώβητος απ' τα διλήμματα που έθεσε η μεταπολίτευση σε ανθρώπους σαν κι αυτόν. Nα μην συντριβεί, τέλος, όπως η Mαρί και κάποιοι άλλοι, απ' την κατάρρευση του Mύθου που τους στήριξε τα δύσκολα εκείνα χρόνια. Από το οπισθόφυλλο του βιβλίου Κριτική: Ο Σωτήρης Χαλικιάς αποτυπώνει με γλαφυρότητα το επαναστατικό κλίμα των Ελλήνων του Παρισιού «Τι στέκει ακόμα όρθιο;» Ο Σωτήρης Χαλικιάς, γνωστός από τις μεταφράσεις κομφουκιανών κειμένων απευθείας από την κινεζική γλώσσα, αλλά και από τα αφηγήματά του «Επιστροφές», «Ούτε Έλληνας ούτε ξένος», «Στο δρόμο του μεταξιού», αποτυπώνει στο νέο του βιβλίο με πιστότητα και γλαφυρότητα το επαναστατικό κλίμα των Ελλήνων - και όχι μόνο- του Παρισιού, κάνοντας τον απολογισμό μιας ολόκληρης εποχής και μιας ολόκληρης πολιτικής στάσης Ο ΣΩΤΗΡΗΣ ΧΑΛΙΚΙΑΣ, ΜΕΛΟΣ ΑΝΤΙΣΤΑΣΙΑΚΩΝ ΠΥΡΗΝΩΝ ΣΤΟ ΠΑΡΙΣΙ ΕΠΙ ΧΟΥΝΤΑΣ, ΑΝΑΠΛΑΘΕΙ ΜΕ ΕΝΑ ΜΥΘΙΣΤΟΡΗΜΑΠΟΤΑΜΟ ΤΟ ΚΛΙΜΑ ΤΗΣ ΑΡΙΣΤΕΡΑΣ ΕΚΕΙΝΗ ΤΗΝ ΕΠΟΧΗ ΚΑΙ ΔΙΝΕΙ ΤΟ ΣΤΙΓΜΑ ΤΟΥ ΠΩΣ ΑΡΧΙΣΕ ΣΤΗ ΜΕΤΑΠΟΛΙΤΕΥΣΗ Η ΠΕΡΙΠΕΤΕΙΑ ΤΗΣ «ΕΝΟΠΛΗΣ ΠΑΛΗΣ» «’νευ σφαγών και θανάτων» πρέπει να ασκείται η πολιτική, γράφει ο Πλάτωνας στην ιδανική του Πολιτεία. Τότε όμως ήταν μια άλλη εποχή. Τα λόγια έβγαιναν εύκολα από τα στόματα, οι «δυναμικές ενέργειες» φαίνονταν περίπου φυσικές. Η Μαρί είπε κάποτε πως «θ΄ άξιζε να τους τινάξει κάποιος στον αέρα όλους αυτούς τους δικαστές». Και ο συνομιλητής της απάντησε πως δεν λύνεται έτσι το πρόβλημα. «Δεν μπορούμε να τινάξουμε στον αέρα όλο τον κόσμο». Η Μαρί στο τέλος, όταν έπεσε το Τείχος και πλάκωσε οριστικά τον κόσμο της, αυτοκτόνησε. Ο παλιός συνομιλητής της, συγκλονισμένος από το οριστικό αυτό διάβημα, αποφάσισε να πει όσα είχε κρατήσει καλά φυλαγμένα για χρόνια. Είναι ο Σωτήρης Χαλικιάς, συγγραφέας, μεταφραστής, που έβαλε κάμποσο από τον εαυτό του στον κεντρικό ήρωα του βιβλίου του Πριν και μετά τα τείχη (Εκδ. Ίνδικτος) και που αποδίδει, για πρώτη φορά με τόση πιστότητα και γλαφυρότητα, γιατί το αποδίδει από μέσα, το κλίμα των αντιστασιακών πυρήνων στο Παρίσι, επί επταετίας. Πυρήνων που αποτέλεσαν το πρόπλασμα για τη συγκρότηση του λεγόμενου αντάρτικου πόλεων, αργότερα στην Αθήνα. Τα βασικά βιογραφικά στοιχεία του αφηγητή συμπίπτουν με αυτά του συγγραφέα. Παιδί αριστερών γονιών, από μαθητής στις τοπικές οργανώσεις του νησιού του, της Λευκάδας, βρέθηκε στέλεχος της φοιτητικής νεολαίας στην Αρχιτεκτονική της Αθήνας και επί δικτατορίας έφυγε για το Παρίσι, προκειμένου να συμμετάσχει στα αντιστασιακά σχήματα εκεί. Αργότερα, όταν όλα είχαν τελειώσει και κατέβηκε ο Καραμανλής από το αεροπλάνο, ο Χαλικιάς επέλεξε να μη συμμετάσχει στις παράνομες οργανώσεις που αποφάσισαν να συνεχίσουν την «ένοπλη δράση», γύρισε στην Ελλάδα, πήγε στρατό, απογοητεύτηκε, ξανάφυγε στο Παρίσι. Αλλά μία μεγάλη ερωτική απογοήτευση - ένας μεγάλος έρωτας με την αδελφή της Μαρί του βιβλίου, έρωτας που είχε ανθήσει νωρίτερα αλλά χάθηκε απότομα στον δρόμο, τον οδήγησε να αποδεχθεί μία θέση μεταφραστή στις Βρυξέλλες, απ΄ όπου πρόσφατα συνταξιοδοτήθηκε. Πολύτιμο εργαλείο Το βιβλίο του, λίγο μυθιστόρημα, λίγο χρονικό, θα είναι στο μέλλον πολύτιμο εργαλείο για όσους θέλουν πραγματικά να ζωντανέψουν μπροστά στα μάτια τους τα χρόνια των ανατροπών και των μεγάλων ελπίδων. Ο ίδιος, τη δική του εσωτερική κατάρρευση, μετά την κατάρρευση ιδεολογιών και αξιών, κατάφερε να την ελέγξει με μία έξυπνη ενέργεια. Μαοϊκής κατεύθυνσης καθώς ήταν, στη θέση του Μάο επέλεξε να μελετήσει τον κινεζικό πολιτισμό από τις απαρχές του. Έμαθε κινεζικά και έγινε ο πρώτος Έλληνας σινολόγος που άρχισε να μεταφράζει κατευθείαν από τα κινεζικά τα βασικά κείμενα της σινικής- κομφουκιανής- γραμματείας. Έχει ήδη μεταφράσει και σχολιάσει τα Ανάλεκτα του Κομφούκιου και τον Μέγγιο, και συνεχίζει... Το Πριν και μετά τα τείχη συγκροτεί έναν διπλό διάλογο. Ο αφηγητής, με αφορμή την αυτοκτονία της παλιάς συντρόφου, που εκλύει την εγκλωβισμένη ενέργεια, κάνει διάλογο με τον εαυτό του και συμφιλιώνεται με τις επιλογές του, βρίσκοντας μέσα από την αφήγηση κάποιου είδους λύτρωση. Ταυτόχρονα, κάνει ανοιχτό διάλογο με ένα άλλο κεντρικό πρόσωπο του βιβλίου, τον Λευτέρη. Πρόσωπο οπωσδήποτε πραγματικό, πιθανότατα γνωστή φυσιογνωμία που τάχθηκε τότε- και όχι μόνο- υπέρ της ένοπλης πάλης και που εκείνη την εποχή είχε το ίδιο ψευδώνυμο. Ο Λευτέρης ήταν ο άνθρωπος που δίδαξε στους πυρήνες τη συνωμοτικότητα και τους έφτιαξε οργανωτική δομή. ΟΙ ΕΛΛΗΝΕΣ ΗΤΑΝ ΣΤΟΝ ΔΙΚΟ ΤΟΥΣ ΚΟΣΜΟ Το βιβλίο του Χαλικιά αποδίδει εξαιρετικά το κλίμα της εποχής. Τις κρυφές συναντήσεις, τα πλαστά διαβατήρια, την πολιτικολογία τόσο στους αποκλειστικά ελληνικούς κύκλους του Παρισιού όσο και στους «συντρόφους» άλλων εθνικοτήτων- από τους Γάλλους επαναστατημένους του Μάη του ΄68 μέχρι τους αντιφρανκικούς Ισπανούς αντιστασιακούς. Μυστικές συναντήσεις σε καφέ και σε σπίτια, αποστολές για οργάνωση πυρήνων στη Ρώμη, συναντήσεις εκπροσώπων πολλών διαφορετικών ελληνικών οργανώσεων στο Αμβούργο. Στην πραγματικότητα μια χούφτα άνθρωποι ήταν όλοι, λέει ο Χαλικιάς, γνωρίζονταν μεταξύ τους και απλώς, λόγω στεγανών, δεν ήξεραν πάντα τη συμμετοχή του άλλου. Έρωτες με Γαλλίδες, αλλά και αρκετή άγνοια. Ο αφηγητής αναγνωρίζει στον Λευτέρη ότι ουσιαστικά ήταν ο μόνος που κάτι έκανε όταν όλοι λούφαζαν. Και συναισθάνεται τη συντριβή του όταν, κατόπιν εορτής, μόλις έπεσε η χούντα, εμφανίστηκαν στην παρισινή Πανεπιστημιούπολη, τη Σιτέ, όλων των ειδών οι αριστεροί, να φωνάζουν υπέρ του ένοπλου αγώνα. Για να βολευτούν λίγο αργότερα- πολλοί από αυτούς, σε θέσεις στην Ελλάδα της Μεταπολίτευσης, πράττοντας τα αντίθετα από όσα διακήρυσσαν τότε. Διάβαζαν κόμικς Από την άλλη μεριά, δεν αποφεύγει να πει ότι οι Έλληνες αντιστασιακοί ήταν στον δικό τους κόσμο και δεν έβλεπαν τι συμβαίνει γύρω τους. Την ώρα που η ιταλική Λότα Κοντίνουα αποφάσιζε διάλυση, αυτοί ήθελαν ένοπλο αγώνα. Και ζούσαν στο Παρίσι κλεισμένοι όλη μέρα σε ένα δωμάτιο, διαβάζοντας κόμικς, μέχρι την ώρα των παράνομων ραντεβού. Ο συγγραφέας περιγράφει πολύ καλά τις εσωτερικές συγκρούσεις, τις βεβαιότητες της εποχής αλλά και την αποσταθεροποίηση της αμφιβολίας, τη «μαγευτική θέα από τα ύψη της ιδεολογίας», τη σαγήνη της συλλογικότητας και της παρανομίας που καταργούσε τα όρια καταλήγοντας σε «καθαρή μισανθρωπία». Τις «πολτοποιημένες ζωές» που προϋπέθεταν οι «άγραφες σελίδες» της επανάστασης. «Τι στέκει ακόμη όρθιο;», αναρωτιέται, προτού αποφανθεί ότι στο ταξίδι αυτό, «τίποτα δεν βρήκαμε...». Θαρραλέα αυτοκριτική, από έναν άνθρωπο που περίμενε διακριτικά να φύγει το θέμα από την επικαιρότητα για να μιλήσει, παίρνοντας το ρίσκο να κατηγορηθεί από κάποιους ότι άργησε, και από άλλους ότι τώρα ασκεί κριτική εκ του ασφαλούς. Μάλλον η ψυχή του το ξέρει... ΠΑΡΑΚΟΛΟΥΘΟΥΜΕ ΤΟ ΠΑΡΙΣΙ ΠΟΡΤΑ ΠΟΡΤΑ Στην Ελλάδα για πολύ καιρό «δεν κουνιόταν φύλλο». Στη Γαλλία μόνο η ομάδα του «Λευτέρη» έκανε κάτι, λέει ο Σωτήρης Χαλικιάς. Οι άλλοι αναλώνονταν σε συζητήσεις χωρίς ουσιαστικό αποτέλεσμα. Μετά το Πολυτεχνείο (φωτό), τα γεγονότα φάνηκαν να τους ξεπερνούν. Οι περισσότερες ομάδες διαλύθηκαν και μόνο οι πέριξ του «Λευτέρη», που είναι υπαρκτό πρόσωπο, πρωταγωνιστής του πιο δυναμικού κομματιού του χώρου, αποφάσισαν να συνεχίσουν με «ένοπλο αγώνα» Το βιβλίο αρχίζει με ένα γράμμα που ανακοινώνει στον αφηγητή την αυτοκτονία της Μαρί. Ο αφηγητής αποφασίζει να γράψει βιβλίο και να περιγράψει τα γεγονότα που οδήγησαν εκεί. Από τη μια μεριά περιγράφει την τελευταία- τυχαία- συνάντησή του με τη Μαρί στο Παρίσι, από την άλλη ξετυλίγει το νήμα των γεγονότων από τη στιγμή που έφτασε στο Παρίσι, είκοσι χρόνων, μέχρι την επιστροφή στην Ελλάδα, τις πρώτες απογοητεύσεις και την επιστροφή στο Παρίσι που σημαίνει και τον οριστικό χωρισμό με την αδελφή της Μαρί, την Ιζαμπέλ. Η αφήγηση, παρά το γεγονός ότι απλώνεται υπερβολικά- για να εκφράσει τα έντονα συναισθήματα του συγγραφέα αλλά και για να αποτυπώσει τα πολυάριθμα πρόσωπα των πρωταγωνιστών της εποχής- είναι συναρπαστική. Το Παρίσι το παρακολουθούμε πόρτα πόρτα. Ενώ και η περιγραφή της αντιφατικής συνοικίας Τραστέβερε, στη Ρώμη, με τους καλλιτέχνες, τις πόρνες, τις οικογένειες, τους μεθύστακες και τις χοντρές κυρίες τους είναι εξαιρετική. Μανώλης Πιμπλής, Βιβλιοδρόμιο, 25/4/2008